"Δεν υπάρχει δεν μπορώ. Υπάρχει δεν θέλω"

Ή μήπως, "Δεν μπορώ" σημαίνει

1. Νιώθω ότι χρειάζομαι κι άλλη γνώση / πείρα / ερέθισμα / βοήθεια

2. Φοβάμαι

3. Δεν θέλω. -

Αυτές οι σκέψεις με απασχόλησαν πρόσφατα, θυμούμενη πόσες φορές από μικρή μου αποκρίθηκαν με την φράση αυτή. Τις περισσότερες φορές ένιωθα ότι πληγώνομαι, κάπως προσβεβλημένη, σαφώς παρεξηγημένη, και αρκετές από αυτές δεν κατάλαβα γιατί τελικά με «καταδίκαζαν» έτσι. Θα ‘λεγε κανείς, οκ, βαριά το έπαιρνες. Πιθανώς, αλλά ούτε και με βοήθησε η όποια επόμενη αντίδραση της άλλης πλευράς κι η αλήθεια είναι συνήθως ήταν μάλλον μια αδιαφορία, χωρίς καμία εξήγηση ή υποστήριξη.

Ένα παράδειγμα, στο μπαλέτο όταν κάναμε κοιλιακούς η δασκάλα φώναζε συχνά

- Θένια, περνάει τρένο κάτω από τη μέση σου, κατέβασε κάτω την κοιλιά.

- Μα δεν μπορώ!!

- Δεν υπάρχει δε μπορώ. Υπάρχει δεν θέλω.

Εγώ ήθελα να βάλω τα κλάματα γιατί, ως Αιγόκερως, ντρεπόμουν που με εξέθετε έτσι, αλλά παράλληλα, αλήθεια μου ήταν δύσκολο.. Η ίδια δεν ασχολήθηκε ποτέ με το γεγονός ότι προφανώς είχα μια υπέροχη λόρδωση, η οποία αργότερα στη ζωή μου θα μου προκαλούσε κάποιες δυσκολίες ανά καιρούς, αλλά και περισσότερο πόνο απ’ όσο ένιωθα τότε προσπαθώντας «να βάλω κάτω την μέση και την κοιλιά».

Έχοντας κατά νου ότι μπορεί να υπάρχει πείσμα, έλλειψη πειθαρχίας και τάση ανυπακοής σε έναν άνθρωπο, συλλογιζόμουν κυρίως την άλλη πλευρά, σαφώς επηρεασμένη από προσωπικά βιώματα και υποκειμενική κρίση. Σε κάποια άτομα ίσως λειτουργεί ν' ακούσουν αυτή τη φράση, δίνοντας κίνητρο και ξυπνώντας έναν υγιή εγωισμό.

1. Αν ένα άτομο νιώθει για την ώρα ανέτοιμο είναι εύκολο να έρθει η στιγμή που «θα μπορεί», εφόσον του παραχωρηθεί το έδαφος να προετοιμαστεί, να λάβει τα εφόδια, την γνώση, την βοήθεια και να νιώσει την αυτοπεποίθηση να προχωρήσει στην ενέργεια.

Εδώ σαν ομίχλη θα μπορούσε να συνυπάρχει ο κίνδυνος της τελειομανίας με το άτομο ουσιαστικά να κουράζει εαυτόν και να δυσκολεύεται να βιώσει την ικανοποίηση, να έχει αυτοεκτίμηση. Αυτή όμως είναι η άλλη όψη του νομίσματος. Αλήθεια, πόσοι ενήλικοι κατανοούν ότι ένα παιδί έχει ανάγκη να μάθει, να συλλέξει πληροφορία; Κι αυτό μπορεί να είναι πληροφορία νοητική, σωματική ή και ψυχική, όπως το να λάβει την γνώση (νους), να εξασκήσει μια σωματική ικανότητα ή ν’ ακούσει, να γευτεί, ν’ αντιληφθεί τι νιώθει. Εδώ λοιπόν, υπάρχει η αίσθηση της ανεπάρκειας, δικαιολογημένης ή μη. Και προς θεού, η λέξη «ανεπάρκεια» έχει δεχτεί αρκετή λογοκρισία νομίζω. Η ανεπάρκεια θα μπορούσε να είναι μια προσωρινή κατάσταση η οποία θ’ αλλάξει καθώς επιτραπεί η ανάπτυξη, η βελτίωση, η εμπέδωση που θα δώσει θέση στην εξέλιξη. Η ανεπάρκεια όμως που συνοδεύεται με τάσεις τελειομανίας ή –κυρίως- ελέγχου του εαυτού είναι λίγο διαφορετική, αφού το άτομο θα μπορούσε να γυρνάει σ’ έναν φαύλο κύκλο. Να παίρνει την πληροφόρηση, να κάνει προσπάθειες, να εξελίσσεται και όταν τελικά έρχεται η στιγμή του πέρατος, της ολοκλήρωσης, να έρχεται έντονη η αίσθηση της ανεπάρκειας, η αυτοκριτική, εν τέλει ο αυτοπεριορισμός. Κι έτσι το άτομο ακόμα μια φορά νιώθει ότι δεν είναι έτοιμο, ίσως υποσκάπτοντας (that’s self-sabotage φορ ολ ας ινγκλις ενθουζιαστς) και σίγουρα χωρίς να τιμά το ίδιο την όλη πορεία, τα όσα έχει καταφέρει.

2. «Δεν μπορώ επειδή… φοβάμαι» : Το άτομο χρειάζεται βοήθεια, κατανόηση, ενθάρρυνση αρκετή ώστε να πιστέψει στις δυνάμεις του. Να πιστέψει. Ο φόβος έχει το εξής ενδιαφέρον, τόσο εκπληκτικά οξύμωρο φαίνεται σε μένα. Ο φόβος μπορεί να δείχνει ακριβώς πόσο θέλουμε να κάνουμε κάτι. Όμως φοβόμαστε, δειλιάζουμε. Ο φόβος (και όχι στον πληθυντικό) είναι στην καρδιά μου (και όχι στα μάτια μου) μεγάλος κίνδυνος, μεγάλος εχθρός. Ταυτόχρονα όμως όταν το άτομο μεγαλώσει, αν αποφασίσει να σηκώσει την άκρη του χαλιού, ο φόβος μπορεί να γίνει ένας μεγάλος δάσκαλος. Κάτω από αυτό το χαλί έχει μαζευτεί σωρεία αναμνήσεων, στιγμών, γεγονότων, αισθήσεων όπου ο φόβος κατακυρίευσε. Κάπως έτσι μπορεί να βρίσκονται εκεί πέρα φοβίες, τα παιδάκια του φόβου. Σκεφτείτε το τέρας στην ντουλάπα ή κάτω από το κρεβάτι που τόσο πολύ τρομάζει μικρά παιδιά. Αν όμως δώσεις στο τέρας μπισκότα (χωρίς γλουτένη παρακαλώ) και ζεστό ρόφημα, του φερθείς με ζεστασιά και κατανόηση, είναι μάλλον επόμενο να βγάλει από πάνω του τ’ όποιο σκοτάδι το ντύνει και ν’ απολαύσετε μαζί την συμφιλίωση, την ηρεμία, την κατανόηση και την αγάπη.

Ο φόβος είναι λοιπόν ένας ακόμα παράγοντας που οι μεγαλύτεροι βλέπουν με περιφρόνηση ή αδιαφορία. Έχουν ξεχάσει πώς είναι οι ίδιοι να φοβούνται, ασχέτως αν οι ίδιοι κάτω από την σκληρή τους επιφάνεια έχουν τους δικούς τους φόβους που δεν αντιμετώπισαν όταν χρειαζόταν. Ίσως ακριβώς γι’ αυτό δεν δίνουν την πρέπουσα σημασία, επειδή δεν θέλουν να θυμηθούν τους φόβους που εκείνοι έχουν κρυμμένους. Απλώς έχουν ξεχάσει να νιώθουν αρκετά.

Αλήθεια, τι φοβόμαστε; Και τι είναι αυτό που θέλουμε; Δεν θα ήταν αστείο να καταλάβουμε μια μέρα ότι αποφύγαμε να ζήσουμε, ν’ αποκτήσουμε αυτά που θέλαμε επειδή φοβόμασταν να το παραδεχτούμε στους εαυτούς μας; Και πώς τα στερεότυπα της κοινωνίας μας διαμορφώνουν έτσι ώστε να δυσκολευόμαστε να νιώσουμε τι θέλουμε; Το παιδί που ήθελε αλλά φοβόταν κι άρα δεν μπόρεσε πιθανώς έχει προχωρήσει στη ζωή παίρνοντας τα δεύτερα και τρίτα μονοπάτια, όχι το πρώτο, αυτό που πραγματικά ήθελε. Επειδή φοβόταν να μάθει τι υπάρχει από πίσω.

Θυμάμαι, ένας πολύ καλός δάσκαλος που μου έκανε μαθηματικά είχε πει στους γονείς μου «Ενώ έχει τη γνώση, κατανόηση και ικανότητα να φτάσει στην λύση, πελαγώνει...». Το κλάμα που είχα ρίξει όταν μου το μετέφεραν δεν περιγράφεται. Γιατί πελάγωνα; Γιατί δυσκολευόμουν να ξε-πελαγωθώ; Τα γιατί απλώνοντας σ’ ένα πέλαγος και εγώ ήμουν αρκετά πελαγωμένη για να τα εξηγήσω. Ακόμα περισσότερο, κι εφόσον ήμουν στην εφηβεία, πόνεσα επειδή ο δάσκαλος παρατήρησε κι ένιωσε αληθινά. Μεγαλώνοντας έχω φέρει πολλές φορές τα λόγια του στο μυαλό μου, και γνωρίζοντας το φιλοσοφικό του ήθος και αρετή, έχω αναρωτηθεί αν ο ίδιος συνειδητοποιούσε τον αντίκτυπο ενός τέτοιου πελαγώματος. Ο φόβος της ανεπάρκειας, ο φόβος της παραδοχής του τι θέλουμε. Αυτό θα μπορούσε να κάνει ένα άτομο αναβλητικό επίσης. Αλλά και μας πηγαίνει στο επόμενο:

3. ΔΕΝ ΘΕΛΩ. Τι υγεία, τι ευτυχία να μπορεί ένα άτομο να παραδεχτεί ότι δεν θέλει!! Να σας πω όμως κάτι; Πιστεύω πως ένα άτομο που «δεν θέλει» θ’ αποφύγει το «δεν μπορώ». Θα πει εξαρχής ότι δεν θέλει και τελείωσε. Δεν θ’ ασχοληθεί. Κι αυτός είναι ο λόγος που η έκφραση «Δεν υπάρχει δεν μπορώ – υπάρχει δεν θέλω» είναι ολότελα λάθος. Ευχαριστώ πολύ.

Μια υπόθεση που έκανα τώρα φαίνεται αρκετά ενδιαφέρουσα, πώς ο/η γονέας που όσο ήταν παιδί «δεν μπόρεσε» επειδή φοβόταν, ίσως φέρει στον κόσμο ένα παιδί που θα παίζει τα «Δεν θέλω» στα δάχτυλα. Όχι όμως επειδή θα γνωρίζει, θα νιώθει τι θέλει και τι όχι, αλλά σαν αντίδραση στους φόβους του γονιού. Αουτς, τζιζ.

Καθώς το παιδί έχει μεγαλώσει σε έναν ενήλικα τα εμπόδια του ν’ αντιληφθεί και να διαχειριστεί σωστά τα «δεν μπορώ» που συνάντησε είναι ουκ ολίγον πιθανό να έχουν δημιουργήσει μια πιο πάγια κατάσταση, κάποιος θα την έλεγε αρτηριοσκληρωτική, εμένα προσωπικά δε μ’ αρέσει καθόλου αυτός ο χαρακτηρισμός. Όμως τ’ απανωτά «δεν μπορώ» που έκρυβαν κάτι άλλο από πίσω τελικά έχουν γίνει μόνιμο κάπαλο πάνω σε μια πληγή που το άτομο εν τέλει ΔΕΝ ΘΕΛΕΙ να σκαλίσει. Γιατί εκεί μέσα θα βρει πόνο, απογοήτευση, απελπισία, έλλειψη κατανόησης και συμπόνοιας, και δυστυχώς πολύ πιθανό να βρει έναν καθρέφτη, να κοιτάξει και ν’ αναρωτηθεί «Τελικά εγώ τι θέλω και τι μπορώ;»

Υ.Γ. Σ’ ένα λιγότερο βαρύ φινάλε, αν συνεχίσω να γράφω θα γέμιζα βιβλίο κι ένας Ερμής στον Τοξότη θα σας παρέσυρε στο σπιράλ (ή φαύλο κύκλο) σκέψεων, ιδεών, αισθημάτων. Στο τέλος θα καούμε όλοι παρέα, θα ζήσουν εκείνοι καλά κι εμείς καλύτερα.

Υ.Γ.2. Αυτή είναι η δεύτερη φορά που χρησιμοποιώ την λέξη υποσκάπτω σε ανάρτηση, ωσάν να ήταν μια κοινή, καθημερινή λέξη... τς τς τς